Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS)
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (polycystic ovarian syndrome – PCOS) είναι η συχνότερη ενδοκρινολογική διαταραχή. Μπορεί να εμφανιστεί από την εφηβική ηλικία, με εξάρσεις και υφέσεις  κατά τη διάρκεια της ζωής  και με συμπτωματολογία που ποικίλλει από άτομο σε άτομο.
Το 2003 έγινε στο Rotterdam μια συνάντηση ειδικών με σκοπό τη διατύπωση μιας κοινά αποδεκτής άποψης για τον προσδιορισμό του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών. Τα διαγνωστικά κριτήρια του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS, polycystic ovarian syndrome) σύμφωνα με την αναθεωρημένη συμφωνία (consensus) του Rotterdam περιλαμβάνουν δύο από τα τρία ακόλουθα κριτήρια:
⦁    ανωοθυλακιορρηξία ή αραιωοθυλακιορρηξία,
⦁    κλινικά συμπτώματα ή εργαστηριακά ευρήματα υπερανδρογοναιμίας,
⦁    πολυκυστική υπερηχογραφική εμφάνιση των ωοθηκών.
Γενικώς, το σύνδρομο καλύπτει ευρύ φάσμα γυναικών: στο ένα άκρο του φάσματος βρίσκονται γυναίκες με φυσιολογικό κύκλο και πολυκυστική εμφάνιση των ωοθηκών στο κολπικό υπερηχογράφημα, ενώ στο άλλο άκρο του φάσματος βρίσκονται γυναίκες με συμπτώματα όπως αυτά που περιέγραψαν το 1935 οι Stein και Leventhall και χαρακτηρίζουν γυναίκες με αραιομηνόρροια (κύκλους 3-6 μηνών), υπερτρίχωση, υπογονιμότητα και παχυσαρκία. Τα τελευταία χρόνια απεδείχθη σαφώς ότι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνοδεύεται από χαρακτηριστικές μεταβολικές διαταραχές όπως υπερινσουλιναιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη και δυσλιπιδαιμία και μπορεί να συμβάλει σε μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας όπως ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις. 

Αίτια
Η ακριβής αιτιολογία είναι άγνωστη. Πιθανολογείται η γενετική προδιάθεση και εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό. Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών σχετίζεται επιπλέον με υπερέκκριση ανδρογόνων και αντίσταση του οργανισμού στην ινσουλίνη. Τόσο οι απλές πολυκυστικές όσο και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών επηρεάζονται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και από τον τρόπο ζωής (άγχος - δίαιτα - διατροφή - άσκηση). Συχνά γυναίκες με απλές πολυκυστικές ωοθήκες ενδέχεται να εμφανίσουν το σύνδρομο και αντιστρόφως.
Οι γυναίκες με το σύνδρομο έχουν αυτό που ονομάζουμε ‘’αντοχή στην ινσουλίνη’’. Αυτό σημαίνει πως τα κύτταρα του σώματός τους είναι ανθεκτικά στα φυσιολογικά επίπεδα ινσουλίνης. Κατά συνέπεια η παραγωγή ινσουλίνης αυξάνεται κάνοντας τις ωοθήκες να παράγουν περισσότερη τεστοστερόνη. Η αύξηση τεστοστερόνης και ινσουλίνης επεμβαίνει στην ωρίμανση των ωοθυλακίων και επηρεάζει τη γονιμότητα. Κληρονομικοί παράγοντες. Αν η μητέρα ή η αδερφή σας έχει πολυκυστικές ωοθήκες, έχετε περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσετε και εσείς. 

Συμπτώματα
Τα συμπτώματα αρχίζουν προς το τέλος της εφηβείας ή στην αρχή της ενήλικης ζωής και διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα. 
Συμπτώματα που σχετίζονται με τα αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης: ακμή, τριχόπτωση, τριχοφυΐα στο πρόσωπο. 
Συμπτώματα που οφείλονται στην αυξημένη παραγωγή ινσουλίνης: τάση για αύξηση σωματικού βάρους και διαβήτη. Μακροχρόνια πιθανά προβλήματα: μεταβολικό σύνδρομο, αυξημένα τριγλυκερίδια, λιπώδες ήπαρ, άπνοια στον ύπνο, μητρορραγία, διαβήτης η υπέρταση στην εγκυμοσύνη, αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του ενδομητρίου λόγω της επιπλέον έκθεσης σε οιστρογόνα.
 
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών λέγεται ότι είναι ετερογενές· δηλαδή, οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών συμπτωμάτων σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό που ποικίλλουν με την πάροδο του χρόνου. Επίσης, λείπει ένας ομοιόμορφος και ακριβής ορισμός του συνδρόμου. Οι γυναίκες πηγαίνουν συχνά στο γιατρό τους επειδή έχουν εμμηνορρυσιακές διαταραχές, υπογονιμότητα, και/ή έχουν συμπτώματα που σχετίζονται με την περίσσεια ανδρογόνων. Μπορεί να παρατηρήσουν:
·         Ακανόνιστες εμμηνορροϊκές περιόδους ή αμηνόρροια,
·         τριματισμό που περιλαμβάνει αρσενικές μορφές τριχοφυΐας όπως τρίχες στο πρόσωπο, στις φαβορίτες, στο πηγούνι, στο άνω χείλος, στη κατώτερη κοιλιακή μέση γραμμή, στο στήθος, στη θηλαία άλως, στη κάτω πλάτη, στους γλουτούς και στο εσωτερικό των μηρών,
·         αραίωση μαλλιών, με αρσενικού τύπου φαλάκρα, ακμή, αύξηση βάρους / παχυσαρκία, με κατανομή λίπους γύρω από το κέντρο του σώματος
·         μελανίζουσα ακάνθωση (σκουρότητα και πάχυνση του δέρματος γύρω από τον αυχένα, τους μασχάλες και τις πτυχές του δέρματος· μπορεί να προκληθεί από αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα και συχνά συνδέεται με την παχυσαρκία), πτυχώσεις δέρματος στις μασχάλες ή στο λαιμό

Τρόποι διάγνωσης 
Ιατρικό ιστορικό
Ο ιατρός θα σας ρωτήσει για την περίοδο σας, τις αυξομειώσεις βάρους και άλλα πιθανά συμπτώματα. 
Κλινική εξέταση.  Περιλαμβάνει μέτρηση της πίεσης, βάρους ύψους και άλλων παραμέτρων. 

Κολπικός υπέρηχος
 
Η υπερηχογραφική εμφάνιση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από διογκωμένες ωοθήκες με περισσότερες από 10 κύστεις διαμέτρου 2-8 mm σε μία υπερηχογραφική τομή και παχύ κεντρικό στρώμα. Οι κύστεις αυτές διατάσσονται περιφερικά με μορφή περιδεραίου ή διαμέσου του παχέος ηχογενούς κεντρικού στρώματος.
Για την ορθή εκτίμηση, το διακολπικό υπερηχογράφημα υπερέχει σαφώς του κοιλιακού, ενώ η υπερηχογραφική εμφάνιση είναι ο δείκτης του συνδρόμου με τη μεγαλύτερη ευαισθησία.

Εξετάσεις αίματος
Μέτρηση της τεστοστερόνης και άλλων ορμονών (FSH, LH). Μέτρηση επίσης των επιπέδων γλυκόζης, χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων ίσως χρειαστούν.
Η ορμονική εικόνα χαρακτηρίζεται από φυσιολογική ή ελαττωμένη FSH, αυξημένη ή φυσιολογική LH, ελαττωμένη αναλογία FSH/LH, τεστοστερόνη αυξημένη ή στα ανώτερα φυσιολογικά όρια, αυξημένη ανδροστενδιόνη και οιστρόνη, αυξημένη ή φυσιολογική DHEA-S, φυσιολογική ή ελαττωμένη 17-β οιστραδιόλη και ελαττωμένη SHBG. Η DHEA-S παράγεται από τα επινεφρίδια ενώ η τεστοστερόνη κυρίως εκκρίνεται από την ωοθήκη. Η μορφολογία των ωοθηκών στο διακολπικό υπερηχογράφημα, συνδυαζόμενη με υψηλά επίπεδα LH ή και τεστοστερόνης είναι οι πιο ευαίσθητοι δείκτες για PCOS.
Πίνακας : Το ορμονικό φάσμα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών.
FSH    κ.φ. ή ↓
LH    κ.φ. ή ↑
FSH/LH    ↓
TESTO    ↑ ή στα ανώτερα φυσιολογικά όρια
D4-A    ↑
DHEA-S    κ.φ. ή ↑
Ε2    κ.φ. ή ↓
SHBG    ↓

Θεραπεία
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, κυρίως με προσεκτική διατροφή και άσκηση, έτσι ώστε να επιτευχθεί απώλεια βάρους, θεωρούνται η θεραπεία πρώτης γραμμής για τις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Οι φαρμακευτικές θεραπείες χρησιμοποιούνται για τις μεταβολικές ανωμαλίες που συνοδεύουν το σύνδρομο, όπως η αμηνόρροια, η τριχοφυΐα, η ακμή και η υπεργλυκαιμία.
Κάποιες από τις θεραπείες που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν αντισυλληπτικά χάπια, αντιανδρογόνα, αντιγλυκαιμικά φάρμακα και τοπικές θεραπείες για την ακμή ή την τριχοφυΐα.
 

⦁    ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ
 
Προσπάθεια λοιπόν, προσανατολισμένη σε ένα υγιεινό τρόπο ζωής, με συστηματική, φυσική δραστηριότητα και κατάλληλη δίαιτα.
Φαίνεται πως ακόμα και ένα 5% μείωσης του σωματικού βάρους, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων, ακόμα και να επαναφέρει τακτικό εμμηνορυσιακό κύκλο.
Η διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει λιγότερα λιπαρά, υδατάνθρακες που προέρχονται από φρούτα και λαχανικά, καθώς και μη επεξεργασμένα κατά το δυνατόν, τρόφιμα, π.χ άλευρα ολικής αλέσεως, μαύρο ρύζι κλπ.
 
⦁    ΦΑΡΜΑΚΑ
Τα σκευάσματα που χορηγούνται στοχεύουν:
⦁    Στη βελτίωση της μεταβολικής διαταραχής μέσω της μείωσης της αντίστασης στην ινσουλίνη.
⦁    Θεραπεία των εκδηλώσεων της υπερανδρογοναιμίας (ακμή, υπερτρίχωση κλπ)
⦁    Διατήρηση σταθερού καταμήνιου κύκλου
⦁    Διατήρηση της γονιμότητας
 
Το αντισυλληπτικό χάπι, όπως και η διακεκομμένη χορήγηση προγεσταγόνων  – συνήθως κάθε 2-3 μήνες – βοηθούν στη ρύθμιση του κύκλου, βελτιώνουν την ψυχολογία της ασθενούς και μακροπρόθεσμα την προστατεύουν από υπερπλασία και καρκίνο του ενδομητρίου.
Πολλές φορές είναι σκόπιμο να χορηγούνται αντισυλληπτικά με αντιανδρογόνο δράση ή να προστίθενται ουσίες όπως η κυπροτερόνη για την αντιμετώπιση της ακμής και της τριχοφυΐας.
Η μετφορμίνη (Glucophage) που χρησιμοποιείται στο διαβήτη τύπου ΙΙ, μπορεί να ελαττώσει την ινσουλίνη και το σάκχαρο του αίματος και σε γυναίκες με PCOS. Μέσω της ελάττωσης της αντίστασης στην ινσουλίνη μπορεί να προκαλέσει ωοθυλακιορρηξία και να επαναφέρει φυσιολογικό κύκλο. Επίσης, μειώνει τα επίπεδα της χοληστερόλης και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Δυστυχώς, παρουσιάζει σημαντικές παρενέργειες, όπως ναυτία, εμετό, ζάλη και διάρροια.
Tα τελευταία χρόνια σημαντική θέση στη θεραπεία του PCOS, έχει η μυο-ινοσιτόλη, μια ουσία που υπάρχει σε πολλά φυτά αλλά και σε ζωικούς ιστούς.
Η μυο-ινοσιτόλη, μόνη ή συνδυαζόμενη με φυλλικό οξύ, μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη, σταθεροποιεί τον κύκλο και προάγει την ωοθυλακιορρηξία, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα κύησης. Έχει αποτελέσματα συγκρίσιμα με της μετφορμίνης, χωρίς τις σημαντικές τις παρενέργειες.
 
⦁    ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ
Στο σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, η αδυναμία τακτικής ωοθυλακιορρηξίας είναι η βασική αιτία υπογονιμότητας.
Επίσης, οι γυναίκες με PCOS έχουν πιο συχνά παλίνδρομες κυήσεις και διάφορες επιπλοκές της κύησης (πχ προεκλαμψία, σακχαρώδης διαβήτης κύησης κ.α).
Για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, πρώτης γραμμής θεραπεία θεωρείται η χορήγηση χαπιών κιτρικής κλομιφαίνης.
Η κιτρική κλομιφαίνη, όπως και η λετροζόλη είναι ωοθυλακιορρηκτικά φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα στην αρχή του κύκλου με αρκετά καλά αποτελέσματα όσον αφορά την επίτευξη κύησης.
Σε περίπτωση αποτυχίας των χαπιών, χορηγούνται συνήθως ενέσιμες γοναδοτροπίνες για πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας και φυσική σύλληψη ή στα πλαίσια ενός προγράμματος εξωσωματικής γονιμοποίησης.

⦁    ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ
 
Η λαπαροσκοπική επέμβαση δημιουργίας οπών με διαθερμία ή Laser στις ωοθήκες (Laparoscopic ovarian drilling) είναι μια επεμβατική μέθοδος που εφαρμόζεται είτε σε αποτυχία των γοναδοτροπινών, είτε σαν εναλλακτικός τρόπος πρόκλησης ωορρηξίας ενός ωαρίου, αποφεύγοντας έτσι την πιθανότητα πολύδυμης κύησης.
Άλλα σκευάσματα που χορηγούνται για τη θεραπεία των συμπτωμάτων του PCOS, είναι οι στατίνες για τη μείωση της χοληστερόλης, χάπια αδυνατίσματος και σκευάσματα που χορηγούνται τοπικά ή από το στόμα για τη θεραπεία της ακμής και της αυξημένης τριχοφυίας.
Απ’όλα τα παραπάνω συμπεραίνει κανείς ότι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά και να μην αποτελεί αιτία σωματικής και ψυχικής μειονεξίας.
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών αποτελεί μια σύνθετη ορμονική διαταραχή, η οποία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε γυναίκα και χρήζει προσεκτικής και πολύπλευρης διαγνωστικής προσέγγισης. Οι νέες θεραπευτικές μέθοδοι εφαρμόζονται εξατομικευμένα στις ασθενείς ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους,  αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματά και αποκαθιστώντας  τη γονιμότητά τους. Χρειάζεται όμως βαθιά γνώση και αποδοχή και παράλληλα συνέπεια και πειθαρχία για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα